BADANIA ODMIAN W POLSCE W XIX I W I POŁOWIE XX WIEKU


      Hodowla i ocena odmian w Polsce ma bogatą tradycję, sięgającą I połowy XIX wieku. Około 1836 roku w Instytucie Rolniczym w Marymoncie założono pierwsze pole doświadczalne na ziemiach polskich. Było to równocześnie drugie tego typu pole w Europie (pierwsze w Rothamsted w Anglii w 1834 r.). Pierwsza zachowana wiadomość o badaniu krajowych i zagranicznych odmian kukurydzy pochodzi z 1880 roku. Badania te przeprowadzono w Instytucie Rolniczo-Leśnym w Puławach (od 1917 PINGW).
      Wraz z postępem w hodowli na terenie trzech zaborów zaczęły powstawać prywatne stacje i pola doświadczalne, które stanowiły zalążek późniejszego profesjonalnego doświadczalnictwa odmianowego. Najwcześniej placówki takie powstały w zaborze rosyjskim, m.in. w Budziszowicach (1870), Brzozówce (1873), Dańkowie (1880), później w pruskim – w Żabikowie (1876) w Gwiździnach (1887) czy Sobótce (1898), na końcu w austriackim – w Nowej Wsi (1878). W placówkach tych przeprowadzano m.in. pierwsze badania odmian zbóż i ziemniaka.
      
        Jednym z pionierów polskiego doświadczalnictwa tego okresu był prof. Antoni Sempołowski, który wraz z botanikiem i chemikiem rolnym, prof. Szczęsnym Kudelką, w 1876 roku założył pierwszą w Wielkim Księstwie Poznańskim stację oceny i kontroli nasion w Żabikowie. W 1880 roku bazując na stacji w Żabikowie, Sempołowski założył i przez dwa lata prowadził Stację Oceny Nasion w Warszawie. Placówka ta powstała przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Wyniki swych prac publikował Sempołowski zarówno w prasie, m.in. na łamach poznańskiego "Ziemianina", jak i w podręcznikach rolniczych Ogólna uprawa roli (1884) i Gospodarstwo łąkowe (1889). Działalność Sempołowskiego oraz polskich doświadczalników szybko zdobyła rozgłos poza granicami Kongresówki. Na przeszkolenie do polskich specjalistów przyjeżdżali pracownicy oceny nasion z Rosji.
 prof. Antoni Sempołowski
prof. Antoni Sempołowski
(1847-1936)
Podręcznik A. Sempołowskiego
Podręcznik A. Sempołowskiego 		           W drugiej połowie XIX wieku na terenie ziem polskich obok hodowli prywatnych powstawały także publiczne stacje doświadczalne. W 1886 roku utworzono Stację Doświadczalno-Rolniczą w Sobieszynie. Jej organizatorem był prof. Teofil Cichocki. Placówka oprócz doświadczalnictwa była ukierunkowana na hodowlę zbóż i roślin pastewnych. Stacja za sprawą Sempołowskiego, który objął jej kierownictwo, stała się prawdziwie dynamicznym ośrodkiem polskiej hodowli i doświadczalnictwa. Dzięki zapisowi hr. Kajetana Kickiego, stacja dysponowała sporymi kwotami pieniężnymi, pozwalającymi na wprowadzenie nowoczesnych metod badawczych. Wybudowano laboratorium analityczno-chemiczne, a także halę wegetacyjną. Pod kierownictwem Sempołowskiego przeprowadzano badania porównawcze odmian zbóż i roślin okopowych oraz przeprowadzano próby w zakresie aklimatyzacji i uszlachetniania roślin. W stacji powstały popularne odmiany owsa (Sobieszyński), pszenicy (Wysokolitewka) oraz żyta (Włościańskie selekcyjne i Sobieszyńskie).
      
        Odrębną, modelową pozycję badań stanowiły zapoczątkowane w 1891 roku pod nadzorem Delegacji Nasiennej, powołanej przy warszawskim oddziale Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu, doświadczenia, tzw. "Warszawskie Konkursy". Badania dotyczyły odmian buraka cukrowego. Od 1892 roku organizowano także "Jarmarki Nasienne". Zarówno konkursy, jak i jarmarki odbywały się aż do 1939 roku.
       Do wybuchu II wojny światowej na terenie kraju działało 26 Zakładów i 84 Koła Doświadczalne. W tym okresie przeprowadzono ponad 2 tys. doświadczeń odmianowych, głównie w systemie doświadczalnictwa orowego. W istniejących 114 stacjach hodowli roślin zarejestrowano około 450 odmian hodowlanych. W czasie wojny na terenie Generalnego Gubernatorstwa, a po wojnie w kraju, rolę byłej Komisji Współpracyzbi w Doświadczalnictwie pełnił Instytut w Puławach. Działalność doświadczalną, w tym badanie odmian, prowadziły w skromnym zakresie niektóre reaktywowane Zakłady Doświadczalne i Izby Rolnicze, które zlikwidowano w końcu 1946 roku. W tym samym roku PINGW w Puławach przekształcono w Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa. Profil Instytutu nie obejmował oceny odmian. Nieprzerwanie działała jedynie wspierana przez przemysł cukrowniczy Komisja Nasienna, która dzięki kontynuowanym "Konkursom Warszawskim", dostarczała pełnej informacji o nowo tworzonych odmianach buraka cukrowego. Tak więc w latach 1949-1951 kraj pozbawiony był oceny odmian, jednego z istotnych regulatorów polityki rolnej, zaś społeczność rolnicza informacji o ważnym czynniku plonotwórczym jakim są odmiany. Przedwojenne ogłoszenia firm hodowlano-nasiennych
Przedwojenne ogłoszenia firm hodowlano-nasiennych