BADANIA ODMIAN W POLSCE W XIX I W I POŁOWIE XX WIEKU
Hodowla i ocena
odmian w Polsce ma bogatą tradycję, sięgającą I połowy XIX wieku. Około 1836
roku w Instytucie Rolniczym w Marymoncie założono pierwsze pole doświadczalne na
ziemiach polskich. Było to równocześnie drugie tego typu pole w Europie
(pierwsze w Rothamsted w Anglii w 1834 r.). Pierwsza zachowana wiadomość o
badaniu krajowych i zagranicznych odmian kukurydzy pochodzi z 1880 roku. Badania
te przeprowadzono w Instytucie Rolniczo-Leśnym w Puławach (od 1917 PINGW).
Wraz z postępem w hodowli na terenie trzech zaborów zaczęły powstawać
prywatne stacje i pola doświadczalne, które stanowiły zalążek późniejszego
profesjonalnego doświadczalnictwa odmianowego. Najwcześniej placówki takie
powstały w zaborze rosyjskim, m.in. w Budziszowicach (1870), Brzozówce (1873),
Dańkowie (1880), później w pruskim – w Żabikowie (1876) w
Gwiździnach (1887) czy Sobótce (1898), na końcu w austriackim – w Nowej
Wsi (1878). W placówkach tych przeprowadzano m.in. pierwsze badania odmian zbóż
i ziemniaka.
|
Jednym z pionierów polskiego doświadczalnictwa tego
okresu był prof. Antoni Sempołowski, który wraz z botanikiem i chemikiem rolnym,
prof. Szczęsnym Kudelką, w 1876 roku założył pierwszą w Wielkim
Księstwie Poznańskim stację oceny i kontroli nasion w Żabikowie. W 1880 roku
bazując na stacji w Żabikowie, Sempołowski założył i przez dwa lata prowadził
Stację Oceny Nasion w Warszawie. Placówka ta powstała przy Muzeum Przemysłu i
Rolnictwa. Wyniki swych prac publikował Sempołowski zarówno w prasie, m.in. na
łamach poznańskiego "Ziemianina", jak i w podręcznikach rolniczych Ogólna
uprawa roli (1884) i Gospodarstwo łąkowe (1889). Działalność
Sempołowskiego oraz polskich doświadczalników szybko zdobyła rozgłos poza
granicami Kongresówki. Na przeszkolenie do polskich specjalistów przyjeżdżali
pracownicy oceny nasion z Rosji.
|
prof. Antoni Sempołowski
(1847-1936)
|
Podręcznik A. Sempołowskiego
|
W drugiej połowie XIX wieku na terenie
ziem polskich obok hodowli prywatnych powstawały także publiczne stacje
doświadczalne. W 1886 roku utworzono Stację Doświadczalno-Rolniczą w
Sobieszynie. Jej organizatorem był prof. Teofil Cichocki. Placówka oprócz
doświadczalnictwa była ukierunkowana na hodowlę zbóż i roślin pastewnych. Stacja
za sprawą Sempołowskiego, który objął jej kierownictwo, stała się prawdziwie
dynamicznym ośrodkiem polskiej hodowli i doświadczalnictwa. Dzięki zapisowi hr.
Kajetana Kickiego, stacja dysponowała sporymi kwotami pieniężnymi, pozwalającymi
na wprowadzenie nowoczesnych metod badawczych. Wybudowano laboratorium
analityczno-chemiczne, a także halę wegetacyjną. Pod kierownictwem
Sempołowskiego przeprowadzano badania porównawcze odmian zbóż i roślin okopowych
oraz przeprowadzano próby w zakresie aklimatyzacji i uszlachetniania roślin. W
stacji powstały popularne odmiany owsa (Sobieszyński), pszenicy (Wysokolitewka)
oraz żyta (Włościańskie selekcyjne i Sobieszyńskie).
|
Odrębną, modelową pozycję badań stanowiły zapoczątkowane w 1891 roku pod
nadzorem Delegacji Nasiennej, powołanej przy warszawskim oddziale Towarzystwa
Popierania Przemysłu i Handlu, doświadczenia, tzw. "Warszawskie Konkursy".
Badania dotyczyły odmian buraka cukrowego. Od 1892 roku organizowano także
"Jarmarki Nasienne". Zarówno konkursy, jak i jarmarki odbywały się aż do 1939
roku.
|
|
Do wybuchu II
wojny światowej na terenie kraju działało 26 Zakładów i 84 Koła Doświadczalne. W
tym okresie przeprowadzono ponad 2 tys. doświadczeń odmianowych, głównie w
systemie doświadczalnictwa orowego. W istniejących 114 stacjach hodowli roślin
zarejestrowano około 450 odmian hodowlanych. W czasie wojny na terenie
Generalnego Gubernatorstwa, a po wojnie w kraju, rolę byłej Komisji
Współpracyzbi w Doświadczalnictwie pełnił Instytut w Puławach. Działalność
doświadczalną, w tym badanie odmian, prowadziły w skromnym zakresie niektóre
reaktywowane Zakłady Doświadczalne i Izby Rolnicze, które zlikwidowano w końcu
1946 roku. W tym samym roku PINGW w Puławach przekształcono w Instytut Uprawy,
Nawożenia i Gleboznawstwa. Profil Instytutu nie obejmował oceny odmian.
Nieprzerwanie działała jedynie wspierana przez przemysł cukrowniczy Komisja
Nasienna, która dzięki kontynuowanym "Konkursom Warszawskim", dostarczała pełnej
informacji o nowo tworzonych odmianach buraka cukrowego. Tak więc w latach
1949-1951 kraj pozbawiony był oceny odmian, jednego z istotnych regulatorów
polityki rolnej, zaś społeczność rolnicza informacji o ważnym czynniku
plonotwórczym jakim są odmiany.
|
Przedwojenne ogłoszenia firm hodowlano-nasiennych
|
COBORU 2022 © Wszelkie prawa zastrzeżone